Minimale aanpassingen voor een passende herbestemming

De restauratie van het Poortgebouw van de ENKA-fabriek had wat heel wat voeten in de aarde. Het gebouw is een icoon voor Ede en in de regio. Het was belangrijk om het gebouw haar oorspronkelijke grandeur terug te geven, en daarnaast een passende herbestemming te geven. Voorwaarde was wel dat het werk zo subtiel mogelijk moest gebeuren, om het monumentale Poortgebouw niet aan te tasten. Architectenbureau Hurenkamp ging de uitdaging aan en begon aan het restauratieplan. 

Architectenbureau Hurenkamp weet goed waar haar expertise ligt, namelijk in de restauratie en het herbestemmen van monumentale gebouwen. Henk van Harsselaar, adviseur op het gebied van restauratie en monumenten, vertelt samen met architect Bart Geurts over de restauratie en herbestemming van het Poortgebouw van de ENKA-fabriek in Ede. Geurts vertelt: “Projecten als deze zijn enorm waardevol. Enerzijds herstel je de oude glorie en tegelijkertijd voeg je er een hele nieuwe tijdlaag aan toe. Daar gaat mijn hart sneller van kloppen.” En dat is te merken! De heren vertellen enthousiast over hun bijdrage aan dit bijzondere project.

Een icoon in de omgeving

Het terrein van ENKA is een bekend begrip in Ede, maar ook in de rest van Nederland. In 1922 opende de Nederlandse Kunstzijdefabriek haar deuren en kreeg ze een grote plaats in de levens van veel mensen. Op het hoogtepunt werkten er 5.000 werknemers en was het de grootste fabriek in Nederland. Van Harsselaar legt uit: “Zelf ben ik een oud-Edenaar en ik herinner me de impact nog toen de fabriek in 2002 werd gesloten.” ENKA maakte van het kleine dorp Ede iets groots. “De fabriek drukte een grote stempel op de omgeving en is om deze reden echt een icoon. Daarnaast is het Poortgebouw een kenmerkende blikvanger vanaf de spoorlijn. Dat maakte het ook zo speciaal en belangrijk om het in ere te herstellen.” 

Volgens Geurts zit daar nou net de uitdaging: “Waar het Poortgebouw eerst onderdeel was van de fabriek, krijgt het nu een woonbestemming voor 32 appartementen. De karakteristieke sfeer van de fabriek wilden we blijven ervaren. Dit deden we door bijvoorbeeld de originele spantstructuur zichtbaar te laten in de woningen en het nieuwe dakterras. In het Poortgebouw zaten vroeger de directie en het kantoorpersoneel. Dat is terug te zien in de met marmer beklede centrale hal, de kluizen waar de loonzakjes werden gevuld en de mozaïeken tegelvloeren. Dat zijn elementen die je wilt behouden.”

Monumentaal erfgoed

Het oude tegeltableau ‘ENKA’ boven de poort, de vlaggenmasten en vrijwel alle gevelopeningen werden gereconstrueerd. Ook werden de lantaarns aan weerszijde van de poort teruggeplaatst. “In de jaren ’80 werden vrijwel alle originele gevelopeningen vervangen door kunststof kozijnen. Deze hebben we bij de restauratie weer verwijderd. Door de oorspronkelijke houten vensters met bijbehorende detaillering te reconstrueren en terug te brengen naar de oorspronkelijke rode kleurstelling, heeft het gebouw zijn karakteristieke gevelbeeld weer teruggekregen.” 

Passende puzzelstukjes

Als architect vond Geurts het best een puzzel: “Het poortgebouw is een vrij dicht gebouw. Met de sheddaken konden we veel meer daglicht creëren. Maar ook de schijngevels ter hoogte van de sheddaken, waarvan de vensteropeningen nu wel bruikbaar zijn, komen nu beter tot hun recht. Met de restauratie van het Poortgebouw is veel in oude glorie hersteld en soms zelfs verbeterd.”

De monumentencommissie was erg lovend over het initiatief en het opgestelde plan. De restauratie en herbestemming van het Poortgebouw werd uitgevoerd door Bouwbedrijf Kreeft uit Ede. Dat is bijzonder, want Kreeft was ook betrokken bij de bouw in 1922. 100 jaar later, deed ze ook de restauratie en herbestemming.  

Bouwinfo

Opdrachtgever
Bouwbedrijf Kreeft / BOEi

Architect
Hurenkamp Architecten & Adviseurs

Constructeur
Vianen Bouwadvies

Aannemer
Bouwbedrijf Kreeft

Installaties
Installatiebedrijf Van de Vendel

Bouwperiode
medio 2022 – heden