Installaties als kunstwerk in monumentaal ARTIS-Aquarium

In Amsterdam nadert de indrukwekkende restauratie en verduurzaming van het iconische ARTIS-Aquarium haar voltooiing. Het nieuwe ontwerp zorgt voor nog meer verbinding met de buitenwereld én maakt de monumentale architectuur beter zichtbaar. Ditzelfde geldt voor de installatietechnieken, die als een kunstwerk in de ruimtes worden ingepast.

ARTIS is de oudste dierentuin van Nederland. Het park heeft diverse monumentale gebouwen, die grotendeels dateren uit de 19e eeuw. Ook het ARTIS-Aquarium is zo’n monumentaal gebouw en toont al decennialang één van de meest betoverende onderdelen van de natuur: de onderwaterwereld. Door het aquarium stroomt circa 420.000 liter zoet en 880.000 liter zout water, waarin tropische vissen zoals de roodbuikpiranha en regenboogvis, maar ook zeepaardjes, bedreigde koraalsoorten en haaien leven. In combinatie met een constante luchtvochtigheid van 65 tot 75% wordt een ideale atmosfeer voor de aquariumbewoners gecreëerd. Voor het gebouw zelf echter zijn de omstandigheden minder geschikt. Als gevolg van optrekkend vocht en zoutkristallisaties zijn de hoofddraagconstructie en een binnengevel van het Rijksmonument uit 1881 flink aangetast. Om het gebouw voor de toekomst te behouden, is daarom in februari 2021 gestart met een ingrijpende restauratie en verduurzaming.

Elektrotechnische installaties

Het plan omvat onder meer de restauratie van het unieke Lloyd-filtersysteem in de bassins en de vernieuwing en restauratie van de complete binnenzijde. In de nieuwe situatie wordt het ARTIS-Aquarium toegankelijk voor iedereen en krijgt het meer licht en een logische looproute. Ook wordt een aantal aquaria vergroot. De integrale isolatie van het dak en de installatie van zonnepanelen zorgen voor een flinke verduurzamingsslag. Bovendien worden de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties gemoderniseerd, waarbij SDR Elektrotechniek in opdracht van Salverda Bouw het elektrotechnische deel in de breedste zin voor haar rekening neemt. Van de licht- en krachtinstallaties tot en met de lichtbesturingen en ‘Safety & Security’ systemen zoals brandmeld- en ontruimingsinstallaties, toegangscontrolesystemen en overige veiligheidsinstallaties, vertelt Hussein Fahimi, Directeur Projecten bij SDR Elektrotechniek. “Bovendien hebben we diverse raakvlakken met de regelinstallaties. Bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid en energieneutrale technieken. Wij hebben voorzieningen getroffen voor de regelkasten en warmtepompen. Ook hebben we verbindingen gelegd naar de meldkamer van ARTIS. Omdat het ARTIS-Aquarium een Rijksmonument is, worden alle werkzaamheden nauw afgestemd met Monumentenzorg.”

Thuis in monumentale projecten

Salverda Bouw, Breman (W-installaties) en SDR Elektrotechniek zijn geen onbekenden van elkaar. In het verleden zetten de bouwteampartners al hun handtekening onder de renovatie en verduurzaming van diverse monumentale binnenstedelijke projecten, zoals het Anne Frank Huis, Hotel Pulitzer, de Heineken Experience, het Art Hotel en Victoria in Amsterdam. “Voor de renovatie en verduurzaming van het ARTIS-Aquarium hebben wij voorafgaand aan de planvoorbereiding een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd”, vertelt Fahimi. “Bijvoorbeeld om inzicht te krijgen in het gebouw, de installaties en de eventuele risico’s. Konden we aan de centrale vraag en behoefte voldoen? Vervolgens zijn we ruim twee jaar geleden met het ontwerp en de engineering gestart.” 

Uitwerking en coördinatie in 3D/BIM

In de ontwerpfase is onder meer gefocust op recycling en hergebruik. Doel was om zoveel mogelijk installatiedelen te behouden, vertelt Fahimi. “Als gevolg van het zilte klimaat bleek dit echter alleen mogelijk voor bepaalde ornamenten zoals de armaturen en enkele beeldbepalende gebouwgebonden onderdelen.” De uitdaging zat met name in het bouwkundige deel van het ARTIS-Aquarium, vertelt hij. “En dan met name in het gedeelte met de bassins en het filtersysteem en in de technische ruimtes daarboven, waar wij onze installaties in beperkte monumentale ruimtes moesten inpassen. Naar wens van de architect blijven veel installaties in het zicht, wat hoge eisen stelt aan de montage. Wie straks door het gebouw loopt, loopt ook langs en onder onze techniek, dat als moderne kunst in de ruimtes is ingepast.”

Om bouwkundige werkzaamheden en installatietechnieken goed te stroomlijnen en om prefabricage mogelijk te maken, zijn met name de grote installatiedelen en infrastructuren uitgewerkt en gecoördineerd in 3D/BIM.

Alternatieve materialen

Vanwege het zilte binnenklimaat zijn bijvoorbeeld de kabelgoten uitgevoerd in kunststof in plaats van metaal, vertelt Fahimi. “De brandmeldinstallatie is bovendien uitgevoerd als draadloos aspiratiedetectiesysteem, waardoor corrosie wordt voorkomen en een lange levensduur én veilige werking van de installaties wordt geborgd.”

“Als organisatie zijn wij erg trots op onze bijdrage aan dit mooie project”, besluit Fahimi. “Graag wil ik mijn projectteam onder supervisie van Erik Poelman (Projectleider), Bram Wolf (Engineering/WVB), Tom Bloos (Uitvoerder) en alle overige collega’s complimenteren en veel succes wensen met de afronding. Het iconische ARTIS-Aquarium wordt een prachtige parel op onze lange lijst met referentieprojecten.”