Vier jaar restauratie zet ARTIS’ monumentale Aquarium opnieuw in beweging

Onder water, boven verwachting

Na dik vier jaar restauratie staat het 19e-eeuwse ARTIS-Aquarium er weer als nieuw bij. Het monumentale gebouw uit 1881, jarenlang geteisterd door zoutschade, is bouwkundig opgeleverd en klaar voor de inrichting. In 2026 keert het onderwaterleven terug voor publiek. Terwijl de inhuizing wordt voorbereid, blikken Linda van Leeuwen, Projectmanager Bouw & Ontwikkeling bij ARTIS en Julian Wolse, architect en partner van OTH Architecten terug op het proces én vooruit op de heropening.

“Net voor de bouwkundige oplevering werd er nog fanatiek gesopt en geboend”, vertelt Wolse. “En ineens was het leeg. Dan zie je de ruimtes zoals ze bedoeld zijn. De vloeren glanzen, het licht klopt en alle keuzes vallen samen. Het voelde alsof we eindelijk het cadeautje mochten uitpakken.” Van Leeuwen knikt bevestigend. “Het gebouw ademt weer. Alles werkt en klopt. Nu begint het volgende deel: de inrichting, het aquatisch leven dat terugkomt en de verhalen die we gaan vertellen.”

Historie zichtbaar gemaakt

Tijdens de restauratie stonden behoud en vernieuwing voortdurend naast elkaar. Van Leeuwen: “We besloten de marmerstuc afwerkingen in de entreehal volledig bloot te leggen, zonder te weten wat we zouden aantreffen. Dat bleek één van de mooiste ontdekkingen. Ook in de voormalige museumzalen kozen we voor ingrijpende veranderingen: muren verdwenen en er ontstonden ruimten en zichtlijnen die er decennialang niet waren.” Tegelijkertijd werd de techniek een volwaardig onderdeel van het ontwerp. Wolse: “Het Aquarium is altijd één grote machine geweest. Het unieke Lloyds-filtersysteem uit de 19e eeuw hebben we behouden én zichtbaar gemaakt. Het is industrieel erfgoed dat we bezoekers graag laten ervaren.”

Zoeken naar balans

Restaureren betekent ook keuzes afwegen. “Zo hebben we uitvoerig kleuronderzoek gedaan”, zegt Wolse. “Soms doken er tijdens de werkzaamheden nieuwe vondsten op. Dat vroeg om bijsturen, maar altijd met het gezamenlijke doel om de authenticiteit van het gebouw te bewaren. Die historische basis gold vervolgens als uitgangspunt bij de hedendaagse ontwerpkeuzes.”

De verduurzamingsslag maakt het project extra bijzonder. “Het dak draagt zonnepanelen, vloeren zijn voorzien van vloerverwarming en het gebouw is voorbereid om aangesloten te worden op de WKO-installatie. Ook is er gewerkt met duurzaam en zelfhelend beton”, zegt Van Leeuwen. “Dit is het grootste gebouw binnen ARTIS dat nu volledig klaar is voor onze ambitie om in 2030 klimaatpositief te zijn.”

Nieuwe routes, nieuwe beleving

Wie straks door het vernieuwde Aquarium loopt, ervaart een andere dynamiek. “De route is logischer geworden”, legt Van Leeuwen uit. “Voorheen liep je nog wel eens dood, nu kun je doorlopen en ontdek je ruimtes die eerst verborgen waren. Zelfs kleinere ruimtes, zoals het toilet, zijn met zorg hersteld en dragen bij aan de beleving.”

Het vernieuwde aquarium neemt bezoekers straks mee langs oceanen, rivieren en meren. Ook het verhaal van het Amsterdamse grachtenwater, ooit een publiekslieveling, keert terug in een vernieuwde vorm.

Verwachting en verwondering

De heropening in 2026 belooft een bijzonder moment te worden. “Ik hoop dat bezoekers blij zijn dat het wachten de moeite waard was”, zegt Wolse. “Dat ze zien dat dit rijksmonument een nieuw leven heeft gekregen.” Van Leeuwen vult aan: “Ik wil dat mensen verwonderd en verbaasd naar buiten lopen, met het gevoel dat ze meer hebben gezien dan verwacht. Dat ze bewuster naar water kijken, want dat is waar het uiteindelijk allemaal om draait.”