Van gesloten bastion naar hart van de stad

De Nederlandsche Bank is klaar voor de toekomst, duurzaam en open voor iedereen

Op 26 maart heeft koning Willem-Alexander het vernieuwde hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank (DNB) officieel geopend. Na een bijna vijf jaar durende renovatie is het 67.000 m2 grote gebouw weer de thuisbasis van ruim 2.300 werknemers én klaar voor de uitdagingen van de toekomst. Met respect voor het oorspronkelijke ontwerp van architect Marius Duintjer heeft architectenbureau Mecanoo het gebouw gerenoveerd, verduurzaamd en weer onderdeel gemaakt van de stad. Dankzij de verplaatsing van het bankbiljettenbedrijf en de ruim 200 ton goud naar het Cashcentrum in Zeist, werd het mogelijk om de begane grond en kelder weer open te stellen voor bezoekers. De nieuwe en imposante entree van het gebouw, die dwars door de enorme betonnen kluis heen is gezaagd, zorgt hierbij voor een unieke aankomstervaring.

Het karakteristieke gebouw van De Nederlandsche Bank was meer dan een halve eeuw na de opening in 1968 technisch op en voldeed niet meer aan de duurzaamheidseisen. Het gebouw was functioneel verouderd en zonder technisch noodzakelijke maatregelen konden de continuïteit van het gebouw en de veiligheid van medewerkers en bezoekers op termijn niet meer gegarandeerd worden. Grotere veiligheidsrisico’s maakten dat goud en geld verplaatst werden naar Zeist. Het multidisciplinaire ontwerpteam, onder de inspirerende leiding van Mecanoo, werd vervolgens gevraagd om oplossingen te zoeken die het oorspronkelijke ontwerp respecteren en verbeteren, maar tegelijkertijd voldoen aan zeer hoge duurzaamheidsambities.

Sequentie van ervaringen

Mecanoo kreeg de ontwerpopdracht voor De Nederlandsche Bank in september 2018 gegund na een Europese aanbesteding. “We hebben de geschiedenis van deze plek zorgvuldig onderzocht en de juiste sensitiviteit getoond voor het bestaande gebouw én de bestaande stedenbouwkundige context”, vertelt Richard Hagg, technisch directeur van Mecanoo. “Wat DNB bovendien heel belangrijk vond, is dat wij de moeilijk vindbare entree aan de westzijde hebben verplaatst naar een prominente plek aan het Frederiksplein, waarna een sequentie van ervaringen begint. Medewerkers en bezoekers naderen het gebouw voortaan via de doorboorde kluis en krijgen bij binnenkomst direct glimpen van het gebouw én zijn functies te zien, inclusief de kluis, de tentoonstelling voor financiële educatie en de kunstcollectie van de Nederlandsche Bank.”

Plek van verbinding en inspiratie

“Een belangrijke missie van De Nederlandsche Bank was om weer open, transparant en midden in de maatschappij te staan”, benadrukt Hagg. “Om dit mogelijk te maken, is het gesloten bastion getransformeerd naar een ‘hart van de stad’. Waar vroeger alleen een klein bezoekerscentrum was ingericht aan de overkant van de Sarphatistraat, hebben wij de complete noordvleugel publiek toegankelijk gemaakt.” De voormalige goudkluis in de noordvleugel is vrijgemaakt door de vloervelden eromheen los te snijden, vertelt hij. “De getransformeerde kluis heeft een fantastische gouden afwerking gekregen en wordt omgeven door vides. Hierdoor is een theatrale ruimte van 4.800 m2 ontstaan rondom en in de vrijstaande kluis, die gedoopt is tot De Nieuwe Schatkamer en zowel van binnen als buiten duidelijk zichtbaar is.” In De Nieuwe Schatkamer kunnen DNB-medewerkers, studenten, scholieren, buurtbewoners en andere geïnteresseerden elkaar ontmoeten én de bijzondere kunst- en geldcollectie bekijken. Bovendien kunnen bezoekers leren over de kernactiviteiten van DNB, via tentoonstellingen, interactieve games, seminars en debatten. 

Plek van verbinding en inspiratie

Op de plek waar de toren stond, heeft Mecanoo een transparant atrium toegevoegd. Hierdoor komt het betonnen skelet van de toren heel mooi tot uiting, vertelt Hagg. “Een eyecatcher hier is de cilindrische sculpturale trap, die de bovenste plintlagen verbindt.” De trappen in het atrium sluiten aan bij de visie van DNB-president Klaas Knot, die een gezond gebouw wilde realiseren waarin beweging en verbinding wordt gestimuleerd. “Anderzijds zorgt deze opzet voor mooie zichtlijnen en natuurlijke bewegwijzering.”

Zo origineel mogelijk

“In het oorspronkelijke ontwerp zocht ­Duintjer duidelijk aansluiting met de bestaande stad”, benadrukt Hagg. “Zo heeft het DNB-gebouw een hele lage plint, die zich direct verhoudt met de omliggende drielaagse herenhuizen en grachtenpanden. En ook in de materialisatie zie je de verbinding, met traditionele bakstenen en op kleur gebrachte grestegels.” Omdat de gevel technisch en thermisch niet meer voldeed, heeft Mecanoo in nauw overleg met de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed gekeken naar hoe de gevel zo origineel mogelijk teruggebracht kon worden. Zónder in te boeten aan duurzaamheid en (thermische) kwaliteit. “Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot de toepassing van ‘kastenfensters’, die heel mooi geïntegreerd zijn in de architectuur en waardoor aanzienlijk minder gekoeld hoeft te worden.”

Groene stadstuin

“De Nederlandsche Bank is zich goed bewust van de verduurzamingsopgave, die nu nóg relevanter is dan in 2018”, duidt Hagg. “De bank wilde duidelijk naar een energie­neutraal en natuurinclusief gebouw. De groene stadstuin levert hier een belangrijke bijdrage aan.” Het Frederiksplein werd vanaf het eerste moment door Mecanoo beschouwd als Frederikspark, vertelt hij. “Als je kijkt naar de rooilijnen van de omliggende bebouwing, dan staat het DNB-gebouw midden in een publiek park. We hebben daarom heel specifiek gekeken naar hoe we dit park verder naar binnen konden brengen. Een expliciete ontwerpkeuze die hieruit voort is gekomen, is de stadstuin. De ronde toren in de westelijke patio is met zorg gedemonteerd voor hergebruik. Vervolgens is de gesloten patio met beveiligingsloge, securitychecks en beveiligingshekken getransformeerd naar een publieke stadstuin met veel groen, kronkelende wandelpaden en natuurlijke zitplekken die de biodiversiteit vergroten.”

Aandacht voor verduurzaming en vergroening

In navolging van de stadstuin, leveren ook de groene daken en het groene terras op de derde verdieping een belangrijke bijdrage aan de groene ambitie van DNB. “Ditzelfde geldt voor de binnentuin op de eerste verdieping, waar ook een moestuin is gerealiseerd. Het groen omringt het gebouw en loopt door tot aan de Singelgracht, waar de kade is verlaagd. Hierdoor kunnen medewerkers en bezoekers heerlijk aan het water zitten.”

Prioriteit aan gezondheid en welzijn

Het gerenoveerde hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank voldoet aan de BREEAM Outstanding en WELL Platinum certificeringen. Met het ontwerp van Mecanoo is een werkomgeving gecreëerd die prioriteit geeft aan gezondheid en welzijn. “Overal in het gebouw is zicht op groen en water”, besluit Hagg. “Bovendien zijn alle werkplekken gerealiseerd met aandacht voor de juiste temperaturen, luchtkwaliteit, (dag)lichtniveaus én akoestiek.” Alle energie die nodig is, wordt zoveel mogelijk uit duurzame bronnen gehaald. Het hoofdkantoor beschikt over een warmte-koudeopslag en waar mogelijk liggen zonnepanelen en sedumdaken, waarmee het gebouw tevens bijdraagt aan een klimaatneutrale stad.