Ontwerpen aan stedenbouwkundige diversiteit

MVRDV is een van de meest gelauwerde Nederlandse architectenbureaus, met spraakmakende projecten als De Glazen Boerderij in Schijndel, Markthal Rotterdam, woongebouw Valley (Zuidas) en Depot Boijmans Van Beuningen, het eerste publiek toegankelijke kunstdepot ter wereld. Placemaking van die aard is een belangrijk onderdeel van de stedenbouw, zegt oprichter Winy Maas. “Maar we moeten altijd uitgaan van het ruimtelijk-sociale weefsel.”

In de publieke opinie staat een toparchitect al snel bekend om zijn ‘iconen’. Maas, van oudsher actief in bredere gebiedsontwikkelingen, schudt het hoofd. “Dergelijke projecten kunnen ontwikkelingen dragen, zoals je ziet bij de Markthal, het draait altijd om stedenbouw. En dat blijft een puzzel, waar we met verschillende stakeholders aan werken.”

Stedenbouw vergt complexe processen met vele spelers, waarin besluitvorming en uitvoering niet altijd even snel gaan als gewenst. “Het is volhouden”, aldus de architect, die soms uitvoerend ontwerper van een deelproject is, dan weer supervisor van een totale gebiedsontwikkeling, zoals bij het terrein van de Floriade 2022 in Almere. Dat ligt als tegenhanger van het centrum van Almere-Stad aan de overzijde van het Weerwater en is beoogd een diverse woonwijk te worden: Hortus. Van het ontwikkelproces heeft de gemeente geleerd: een marktpartij zou het uitvoeren, maar dat bleek niet zaligmakend, zegt Maas. “Soms is het beter zelf te ontwikkelen. En om vol te houden, want het plan is goed.” Hetzelfde geldt voor Almere Oosterwold, een groeiende gemeenschap met particulier opdrachtgeverschap en ontwerpvrijheid waarvoor MVRDV het ontwikkelplan bedacht. “Ik hoop dat Oosterwold uiteindelijk uitgroeit tot een Nederlands Christiania (een wijk in Kopenhagen die functioneert als vrijstaat; red.). Ermee doorgaan is cruciaal.”

Miljoen woningen

Nederland heeft de opgave een miljoen woningen te realiseren in het komende decennium, en ook daar heeft MVRDV middels een routekaart maatwerkadvies aan verbonden. “Investeren in leegstand, het opvullen van ‘flinterplekken’ en het goed inventariseren van de verschillende gebieden: als we dat doen, kunnen we de beoogde aantallen halen zonder weilanden vol te bouwen.” Dat gaat veel verder dan woningbouw, zegt Maas. “We moeten ook de landschappelijke eenheden, zoals in het Groene Hart, veel beter definiëren en zichtbaar maken, en je kunt niet overal distributiecentra of windmolens neerzetten. Dat kan ook gestapeld of op zee.” Realisatie van 80% van de totale opgave in de Randstad is ook niet haalbaar en wenselijk. “Men kiest graag voor eenvoud om stappen te maken, we moeten voorkomen dat alles op elkaar gaat lijken. Je moet als stedenbouwer uitgaan van het ruimtelijke en het sociaal-culturele weefsel. De Randstad is geen Brabant; in Brabant is Roosendaal geen Eindhoven.”

In het buitenland heeft het bureau een vergelijkbare stedenbouwkundige insteek. In Bordeaux realiseert MVRDV bijvoorbeeld een nieuwe stadswijk in een oud kazernegebied, daar waar de stad de heuvels ingaat. “Op diverse plekken in Bordeaux zijn collega’s op vergelijkbare wijze actief, maar wij concurreren niet met elkaar; ieder doet zijn eigen ding en vermijdt kopieergedrag, wat het beste is voor de stad. In een consensusmaatschappij als Nederland gaat dat natuurlijk anders dan in Frankrijk, wij streven als bureau altijd naar stedenbouwkundige diversiteit.”